Wszystko szybko zmienia się na tej ziemi. Nic nie trwa. Wszystko, co widzieliśmy za młodu, na starość znika. Nigdy nie myje się nóg w tym samym strumieniu. Powie się, że jest dzień, a po paru godzinach jest noc, powie się, że jest noc, a po paru godzinach jest dzień. Nic nie jest takie, jak było, wszystko jest w ruchu. Nie męczy to pana? Prawda, za młody pan, żeby to zrozumieć, dopiero jak pan kiedyś odkurzy wspomnienia, zobaczy pan, że wszystko wokół się rozlatuje albo już się rozleciało. Ale... czy naprawdę już nie ma kawiarni Posidon?

 

Rozpocząłem przytaczając fragment powieści Raymonda Queneau, Pierrot mon ami (w przekładzie Anny Wasilewskiej), w którym oberżysta zwraca się do tytułowego bohatera, Pierrota. Zależało mi między innymi na tym, żeby zdjąć trochę ciężaru z tej „nieodwracalności”, która pojawia się w tytule wystawy Wojciecha Tylbora-Kubrakiewicza. U Queneau źródłem lekkości i humoru jest to, że – jak możemy się domyślać – oberżysta nie ma pojęcia, iż parafrazuje Heraklita. Inaczej niż postać z powieści Queneau, Kubrakiewicz doskonale wie, co robi. A jednak, podobnie jak tam, mamy tutaj do czynienia z próbą przetłumaczenia języka filozofii na jakiś inny idiom – tam, na żywy, dynamiczny, język codzienności, tutaj – na język grafiki.

 

Inspiracją dla serii prac były potłuczone posągi Buddy, które artysta widział w Tajlandii: „Wat Ratburana to rozległa świątynia buddyjska w dawnej stolicy Syjamu, Ayutthayi. Teren świątyni przypomina olbrzymie lapidarium, w którym zgromadzono dziesiątki rozbitych pomników siedzącego Buddy.  Kończyny poodrywane od bezgłowych korpusów, nogi splecione na kształt kwiatów lotosu. Liczne drobne fragmenty zostały poukładane tak, jakby ich odkrywcom zależało nie tyle na przywróceniu im życia, ale zapewnieniu godnego pochówku.”

 

Wyjściowy pomysł jest niezwykle prosty, czysty: jedna matryca, wiele identycznych odbitek, które następnie zostaną podarte i poskładane na nowo, każda w inny sposób, ale nigdy tak, jak wyglądała przed zniszczeniem. Możliwości są właściwie nieskończone, a proces ten pokazuje, że w jedności tkwi wielość. Jak w wierszu „Śnieg” pisze Louis MacNeice (w przekładzie Bohdana Zadury):

 

Świat jest bardziej szalony i bardziej niż sądzimy

Niepoprawnie mnogi. Obieram, dzielę na części

Mandarynkę, wypluwam pestki i czuję

Nietrzeźwość rzeczy tak od siebie odmiennych.

 

 

W pewnym sensie cykl prac Tylbora-Kubrakiewicza jest próbą odegrania na nowo, w innym medium, tego, co przydarzyło się posągom Buddy w Wat Ratburana, czyli jest poniekąd próbą wejścia do tej samej rzeki, czy – jak chciałby Queneau – próbą umycia „nóg w tym samym strumieniu”. A jednak jej charakter jest zupełnie inny (choć nawet gdyby artysta po prostu odtworzył to, co zdarzyło się w świątyni, nie byłoby to to samo: coś, co zdarza się jeszcze raz, co powraca, jest zawsze czymś innym, dlatego właśnie, że wydarza się w innym czasie i w innym kontekście). Artysta łączy tutaj tradycje Wschodu i Zachodu: z jednej strony buddyzm (a czyż podarcie podobizny Buddy nie przypomina niszczenia mandali, i nie jest gestem na wskroś buddyjskim?) i Tajlandia, a z drugiej – linoryt, cut-up, kolaż. Można powiedzieć, że prace powstały według przepisu znanego z tytułu książki Simona Reynoldsa o postpunku – „Podrzyj, wyrzuć, zacznij jeszcze raz” – tyle, że artysta niczego nie wyrzuca, a zaczyna jeszcze raz od poskładania tego, co podarte, w nowy sposób.

 

A dzięki temu, że na wystawie nie zobaczymy ani matrycy, ani żadnej odbitki sprzed zniszczenia, możemy się poczuć jak ktoś stojący na brzegu heraklitejskiej rzeki – widzimy, że płynie, ale nie widzimy, ani jej źródła, ani ujścia, tylko ciągłą zmianę, przepływ:

 

I nie musisz się martwić o to by przyszpilić mnie w moim pokoju

Ponieważ pokój i ja uratujemy się gdyż mówię ci stanowczo:

Nie można żyć dwa razy w tym samym pokoju.

(Louis MacNeice, „Wariacje na temat Heraklita”, przeł. Bohdan Zadura)